10 – Fris Edam
Je hebt van die projecten, die al jaren op je wish list staan en dan geheel onverwacht en ‘vanzelf’ op je pad komen. Het inrichten van een tentoonstelling -in dit geval over Fris Edam keramiek voor het Edams Museum- was er voor mij zo één.
Ik woon in Edam en keramiek heeft een link met interieur en beleving dus niet zo raar natuurlijk, maar wel heel bijzonder dat mij de eer werd gegund om deze tentoonstelling vorm te geven. Verschillende items zijn opgenomen in de collecties van Museum of Modern Art in New York, Museum Boijmans Van Beuningenin Rotterdam, het Centraal Museum in Utrecht, Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden en Van Eesteremuseum in Amsterdam, wat wel aangeeft hoe bijzonder en ook internationaal gewaardeerd de vormgeving van de collecties is.
Vanzelfsprekend begon ook dit project met kennismaken en overleg. Wat willen we en hoe kunnen we het e.e.a. realiseren? De budgetten zijn vanzelfsprekend niet eindeloos dus logischerwijs werd er gezocht naar samenwerkingen. De locale SG De Triade was bereid om mee te werken; niet alleen de leerlingen maar zeker ook de docenten wilden deze uitdaging graag aangaan. Voor mij ook een leuke bijkomstigheid om wat van mijn ervaring te delen met de leerlingen door middel van gastlessen. Kortom, een samenwerking die voor alle partijen aantrekkelijk was.
Het idee voor het boek vanwege het 75 jarig jubileum van Fris Edam leefde al veel langer dan het idee van de overzichtstentoonstelling. De expositie maakt het jubileum helemaal compleet en voor mij ook een vanzelfsprekende uitdaging om de look and feel van beide hetzelfde te laten worden. Niet vreemd dat tijdens de corona pandemie de eerste kennismakingen en gesprekken over de tentoonstelling via zoommeetings plaatsvonden. Dus toen de gelegenheid zich voordeed en het weer (even) mocht en kon was er een live ontmoeting van iedereen die bij het boek betrokken was en ik werd daar ook voor uitgenodigd, aangezien het deels voor mij nieuwe gezichten betrof die ook bij de tentoonstelling betrokken waren. Naast de schrijvers Andrea van der Veen en Ove Lucas onder andere ook uitgever LM Publishers, Erik Rikkelman de vormgever van het boek en fotograaf Marco Bakker. Er was nog geen echt idee hoe het servies eigentijds te fotograferen bleek tijdens de meeting.. voor mij vanzelfsprekend een buitenkans om deze taak op me te nemen!
De fotografie
Er ging aan de uiteindelijke fotografiedagen een hele voorbereiding vooraf. Het Edams Museum heeft heel veel maar niet alles van de collecties van Fris, dus er werd ook beroep gedaan op enkele verzamelaars om deze compleet te krijgen. Uiteindelijk moest alles op het juiste moment op de locatie van de fotoshoot zijn en ondanks de hoeveelheden was er ruimte om mijn concept voor de sfeerfotografie te realiseren. Vanzelfsprekend had ik daar goed over nagedacht, maar van concept naar realisatie in het echt is toch weer een volgende stap. Samenwerken met Marco Bakker, de fotograaf, was een feestje en het enthousiasme van iedereen voor mijn ideeën maakte het een bijzondere beleving. Een traject dat wat mij betreft ook echt naar meer smaakt!
Van elke serie een combinatie op een bijzondere manier samengesteld door de manier van presenteren. Het concept maakt voor mij ook dat het past bij ‘nu’ en dat is onderliggend ook het idee achter de tentoonstelling die ‘Fris Springlevend’ heet. De vormgeving van veel van de vazen en het servies is nog steeds zo eigentijds dat het ook vanzelfsprekend voelde er iets onverwachts mee te doen om dit gegeven te benadrukken. Elke sfeerfoto is een soort stilleven geworden, dat klopt in het geheel maar ook als los beeld in mijn ogen fijn is om naar te kijken. De foto’s zijn niet alleen in het boek terecht gekomen maar is voor de algehele communicatie gebruikt. Onder andere voor de posters en uitnodigingen waarvan de lay-out bij de geselecteerde foto’s is verzorgd door leerlingen van SG De Triade.
Maar ook voor ansichtkaarten, boekenleggers, beelden voor in de persmap, etc.. en bijvoorbeeld ook voor grote banners en bouwhekdoeken in en om Edam. En hoe leuk is het om je eigen werk (en dat van fotograaf Marco Bakker!) wanneer je naar huis rijdt, boodschappen gaat doen of zelfs uit je raam kijkt een half jaar lang in het groot te kunnen bekijken.
Boek en pers
Ik weet nog hoe leuk ik het vond toen ik voor het eerst mijn eigen interieurboeken in de Bijenkorf, Ikea en Loods5 zag staan en hoe trots ik daar op was. Lang geleden, maar hoe leuk dat dit boek dat gevoel weer enigszins terugbrengt. Natuurlijk is de fotografiestyling maar een onderdeel van het geheel, maar inmiddels ben ik ‘onze’ cover al op echt tè leuke plekken tegengekomen; kunstbeurs PAN Amsterdam, de museumshop van onder andere Het Stedelijk Museum en in de etalages van boekwinkels. De pers, onder andere het Museumtijdschrift, Nouveau, Vind, Eigen Huis & Interieur, het NRC, enz. heeft gebruik gemaakt van de andere sfeerbeelden. Kortom, ook daar ben ik blij mee en echt trots op.
De expositiezaal
Al in een vroeg stadium was het uitgangspunt van de etalagekisten voor de tentoonstelling een gegeven. Fris Edam leverde deze in de vijftiger jaren aan vertegenwoordigers en dealers zodat die het keramiek op een eigentijdse en overal dezelfde manier konden etaleren (zie zwart-wit foto). De ruimte die beschikbaar was voor de tentoonstelling in het museum is vrij vierkant daarom hebben we voor een groot rond plateau in het midden van de expositieruimte gekozen om alle kisten met daarop en daarin het keramiek een mooie plek te geven.
Tegen de wanden daaromheen de informatieve borden, ook in een gevoelsmatige cirkel, iets gebogen en in losse panelen die in groepjes op onderwerp elkaar iets overlappen om extra diepte te creëren. Niet te hoog, zodat je de prachtige ruimte in het historische pand ook blijft voelen. Zodoende kunnen bezoekers met voldoende afstand rondom het hart van de expositie lopen. Het maken van de kisten was vanzelfsprekend een mooie praktijkopdracht voor De Triade. Door de mix van etalagekisten die we voor de gelegenheid uitvergroot hebben is er de mogelijkheid gecreëerd om zonder dat elk servies geïsoleerd wordt, het wel op een eigen plek tentoon te stellen. In de hal van het stadhuis komen de foto’s op flink formaat ook mooi tot zijn recht. De mix van klassiek en modern en vanuit een verrassend perspectief heeft iets vanzelfsprekends maar trekt ook zeker aandacht.
De stijlkamer
De burgemeesterskamer in het stadhuis is ook een onderdeel van het Edams Museum. Centraal staat er een hele grote tafel waaraan ook regelmatig vergaderd wordt. Voor deze gelegenheid mocht in deze stijlkamer de tafel gedekt worden met Fris servies. Een tafelkleed, bestek en glaswerk uit dezelfde periode als het servies en bloemen, vanzelfsprekend in vazen van Fris, maakt het plaatje compleet.
Etalages
Ook in Edam zijn van veel winkelpanden woonhuizen gemaakt maar bij een paar van die voormalige winkels zijn de etalages nog in gebruik en daardoor zeer geschikt voor een stukje extra beleving als onderdeel van de expositie en een stadswandeling met als eind- en hoogtepunt een bezoek aan het museum. Ik heb daarvoor drie verschillende thema’s gebruikt. Eén etalage was vanwege de beperkte diepte bij uitstek geschikt voor veel achtergrondinformatie over het productieproces van de Jubilant collectie die ik daar heb uitgelicht en de andere twee om extra aandacht te geven aan handgedraaide en gegoten vazen en serviezen met een heel eigen vormgeving en design. In de met de bouwskils van de docenten en leerlingen van De Triade gerealiseerde basis van de etalages kon ik ook weer gebruik maken van de fotografie door deze echt XXL als achtergrond toe te passen. Het keramiek heb ik ook zo geëtaleerd dat het aansluit bij de algehele look and feel. Zeker ook gedurende de periode van coronasluiting van het Edams Museum waren deze verlichte etalages een fijne aanvulling en kon er gelukkig wel wat worden bekeken.
Onverwacht
Soms vallen dingen gewoon op hun plek… zo ontvingen fotograaf Marco Bakker en ik het verzoek of een van de foto’s uit een etalage op groot formaat particulier aangeschaft kon worden. Natuurlijk kon dat, maar de motivatie waarom is eigenlijk nog leuker en mooier: als erfstuk van de ene oma staat een grote tafel in de keuken van de recent verbouwde stolpboerderij maar van de andere oma was er eigenlijk niets tastbaars. Het gegeven dat deze oma zelf altijd dit Cleopatra servies gebruikte en bij de ontwerper ervan, Willem Hendrik de Vries, heeft gewerkt maakt dat de bewoners er mooie herinneringen aan hebben en dat gaf de doorslag ons te benaderen. Er was ook echt een perfecte plek voor iets groots en bijzonders beschikbaar in de boerderij dus daar hangt ze nu te shinen.
Samen
Een project als dit kun je alleen realiseren met de hulp van vrijwilligers. Edam is een klein, karaktervol stadje en veel mensen zijn trots op deze bijzondere plek aan het IJsselmeer, het museum en ook heel erg op het verleden met Fris Edam. Veel (groot)ouders hebben er gewerkt of tenminste van gegeten en uit gedronken. Dat maakte dat er ook veel betrokkenheid was en er daardoor ook veel mensen bereid waren dat extra stapje te doen. Bijvoorbeeld de bewoners die hun etalages voor een half jaar (!) beschikbaar hebben gesteld, de vele ondernemers en bewoners die hun eigen Fris etalage hebben gemaakt en natuurlijk de initiatiefnemers en vrijwilligers van het museum.